ยีนบนโครโมโซมเพศ

คนปกติมีโครโมโซม  ทั้งหมด  23  คู่  เป็นโครโมโซมที่ควบคุมลักษณะการเจริญของร่างกายทั่วไป  มี  22  คู่แต่ละคู่เหมือนกัน  และเป็นโครโมโซมที่ควบคุมเพศ  1  คู่  ถ้าเหมือนกัน  คือ XX  เป็นเพศหญิง  และถ้าไม่เหมือนกัน  คือ XY  เป็นเพศชาย   เพราะฉะนั้นเราก็จะพิจารณา  จีนที่อยู่บนโครโมโซม  X  และโครโมโซม  Y ซึ่งนักวิทยาศาสตร์โทมัส ฮัน มอร์แกน (Thomas Hunt Morgan)  และทีมงาน   ค้นพบเป็นครั้งแรก  โดยการทดสอบแมลงหวี่พบว่า  แมลงหวี่มีโครโมโซม 4 คู่ โดยมีออโตโซม 3 คู่ และโครโมโซมเพศ 1 คู่ เพศชายเป็น XY  และเพศหญิงเป็น XX

        การทดลองคือนำแมลงหวี่เพศเมีย ตาสีแดงผสมกับเพสผู้ตาสีขาว  ลูกที่ได้  ทุกตัวทั้งสองเพศมีตาสีแดง  นำลูกรุ่น  F₁  ผสมกัน  พบว่า  ลูกรุ่น  F₂  ได้เพศผู้ 2 ตัว  ตาแดง 1 ตัว  ตาขาว 1 ตัว  และเพศเมีย 2 ตัว ตาแดงทั้ง 2 ตัว  ดังนี้

เพศผู้ตาสีขาว   +  เพศเมียตาสีแดง

ลูก F₁    =   ทุกตัวทุกเพศตาสีแดงหมด

ลูก F₁  ผสมกัน      เพศผู้ตาสีแดง   +   เพศเมียตาสีแดง

ลูก F₂   =    เพศผู้ตาขาว  ,  เพศผู้ตาแดง  ,  เพศเมียตาแดง  ,  เพศเมียตาแดง

จากการผสมดังกล่าว  อธิบายได้ดังนี้

รุ่นพ่อแม่      X^ขาว Y          +       X^แดงX^แดง

Gamete         X^ขาว   ,   Y    +       X^แดง     (2×1=2)

F₁                X^ขาว X^แดง   (ตาแดง)  ,  X^แดง Y    (ตาแดง)

นำลูกรุ่น F₁  มาผสมกัน

                     X^แดง Y         +       X^ขาวX^แดง

Gamete      X^แดง   ,   Y    +       X^ขาว   ,  X^แดง          (2×2=4)

F₂                X^แดง X^ขาว  ,  X^แดง X^แดง  ,  X^ขาว Y  ,  X^แดง Y       

F₂   มีฟีโนไทป์  ดังนี้    X^แดง X^ขาว(ตาแดง)   ,  X^แดง X^แดง (ตาแดง)   ,  X^ขาว Y (ตาขาว)   ,  X^แดงY(ตาแดง)         

แสดงว่า   X^แดง เป็นจีนเด่น  ,X^ขาว  เป็นจีนด้อย  และ จีน Y ไม่แสดงลักษณะตาขาวตาแดง

การถ่ายทอดลักษณะที่ควบคุมด้วยจีนบนโครโมโซมเพศ  เรียกว่า sex-linked gene  ถ้าจีนอยู่บนโครโมโซมเพศ X เรียกว่า  X-linked gene

                ในคนพบจีนควบคุมลักษณะบนโครโมโซมเพศ  มากกว่า  100  ลักษณะ ซึ่งได้แก่  ลักษณะตาบอดสี  ,โรคฮีโมฟีเลีย  และโรคภาวะพร่องเอนไซม์ G-6-PD  เป็นต้น

             

  ลักษณะตาบอดสีในคน  พบจีนดังนี้

เพศชาย                                 เพศหญิง                               จีโนไทป์

X^C Y                                      X^C X^C                                    ปกติ

–                                              X^C X^c                                   เป็นพาหะ

X^c Y                                       X^c X^c                                     ตาบอดสี

               

     ลักษณะโรคฮีโมฟีเลีย  (hemophilia) ในคน  พบจีนดังนี้

เพศชาย                                 เพศหญิง                               จีโนไทป์

X^H Y                                      X^H X^H                                    ปกติ

–                                              X^H X^h                                     เป็นพาหะ

X^h Y                                       X^h X^h                                     ตาบอดสี

            

    ลักษณะโรคภาวะพร่องเอนไซม์ G-6-PD     (glucose-6-phosphase dehydrogenase deficiency) ในคน  พบจีนดังนี้

เพศชาย                                 เพศหญิง                               จีโนไทป์

X^G Y                                      X^G X^G                                    ปกติ

–                                              X^G X^g                                     เป็นพาหะ

X^g Y                                       X^g X^g                                     ตาบอดสี

ตัวอย่าง  พ่อที่ตาปกติ  ส่วนแม่เป็นตาบอดสี  ลูกที่เกิดมามีโอกาสเป็นตาบอดสีในอัตราส่วนเท่าใด

X^C Y     +     X^c X^c

X^C  ,  Y     +     X^c    (2×1=2)

X^C X^c   ,    X^c Y      ลูกสาวเป็นพาหะ 100%  ส่วนลูกชายเป็นโรคตาบอดสี 100 %

ตัวอย่าง  พ่อที่เป็นโรคฮีโมฟีเลีย    ส่วนแม่เป็นพาหะของโรคฮีโมฟีเลีย    ลูกที่เกิดมามีโอกาสเป็นโรคฮีโมฟีเลีย    ในอัตราส่วนเท่าใด

X^h Y     +     X^H X^h

X^h  ,  Y     +     X^H  ,  X^h    (2×2=4)

X^H X^h   , X^h X^h   ,    X^H Y  , X^h Y 

ลูกสาวเป็นพาหะ 50%  เป็นโรค 50%   ส่วนลูกชายปกติ   50%  เป็นโรค 50%  

ตัวอย่าง  พ่อที่เป็นปกติ    ส่วนแม่เป็นพาหะของโรคภาวะพร่องเอนไซม์ G-6-PD     ลูกที่เกิดมามีโอกาสเป็นโรคภาวะพร่องเอนไซม์ G-6-PD     ในอัตราส่วนเท่าใด

X^G Y     +     X^g X^g

X^G  ,  Y     +     X^g       (2×1=2)

X^G X^g      , X^g Y     ลูกสาวเป็นพาหะ 100%      ส่วนลูกชายเป็นโรค   100%      

               

 จากการศึกษา โครงสร้างโครโมโซมโดยกระบวนการ  Karyotype   พบโครงสร้างของสัตว์ดังนี้

คนและสัตว์เลี้ยงลูกด้วยน้ำนม        เพศผู้  XY   เพศเมีย  XX

นกและสัตว์สะเทินน้ำสะเทินบก    เพศผู้  ZZ   เพศเมีย  ZW

ตั๊กแตน จิ้งหรีด แมลงสาบ              เพศผู้  XO   เพศเมีย  XX    

ซึ่ง XO มีโครโมโซมเพศเพียงครึ่งเดียวของเพศเมีย